Załącznik do

                                                                                                          Uchwały Nr XXX/188/2017

                                                                                                          Rady Gminy Ojrzeń

                                                                                                          z dnia 22 września 2017 r.

 

 

 

Program rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń

na lata 2016-2023

 

 

 

 

 

 

Opracowany przez Zespół

 

WGS84 Polska Sp. z o.o.

ul. Warszawska 14 lok. 5

05-822 Milanówek

www.wgs84.pl

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.    Wprowadzenie...................................................................................................................... 3

2.    Opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi  i planistycznymi       6

2.1.    Spójność z gminnymi dokumentami programowymi............................................... 6

2.2.    Spójność ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku..... 9

3.    Diagnoza czynników zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych           11

3.1.    Wykorzystane źródła danych.................................................................................... 12

3.2.    Porównywalne jednostki przestrzenne.................................................................... 12

3.3.    Analiza wskaźnikowa................................................................................................. 14

3.4.    Demografia................................................................................................................... 15

3.5.    Bezrobocie................................................................................................................... 17

3.6.    Ubóstwo....................................................................................................................... 23

3.7.    Przestępczość............................................................................................................. 25

3.8.    Edukacja....................................................................................................................... 28

3.9.    Aktywność społeczna................................................................................................. 29

3.10.    Identyfikacja obszarów gminy w stanie kryzysowym pod względem sytuacji społecznej         33

4.    Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji..................................................................... 37

4.1.    Sytuacja gospodarcza................................................................................................ 38

4.2.    Sytuacja środowiskowa............................................................................................. 40

4.3.    Sytuacja przestrzenno-funkcjonalna i techniczna.................................................. 42

4.4.    Delimitacja obszaru zdegradowanego..................................................................... 48

4.5.    Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji............................................................. 51

5.    Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji............................................... 60

6.    Cele rewitalizacji i kierunki działań.................................................................................. 62

7.    Lista planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 66

8.    Uzupełniające rodzaje przedsięwzięć rewitalizacyjnych.............................................. 82

9.    Mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami rożnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji......................................................................................................................... 84

10.  Indykatywne ramy finansowe........................................................................................... 89

11.  Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów w proces rewitalizacji  93

12.  System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji................................................. 101

13.  System monitoringu skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu Programu........................................................................................................ 103

14.  Ocena oddziaływania na środowisko............................................................................ 106

15.  Wykorzystane źródła danych......................................................................................... 107

16.  Załączniki.......................................................................................................................... 109

17.  Spis załączników, tabel, wykresów i map..................................................................... 114

 

 

            Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.[1]

 

Celem prowadzenia procesu rewitalizacji zdegradowanych i zmarginalizowanych obszarów wskazanych jako problemowe jest pobudzenie aktywności środowisk lokalnych,
a także stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach. W swych założeniach działania naprawcze będą prowadziły do polepszenia jakości życia mieszkańców, w tym również zwiększenia ich szans na zatrudnienie. Ponadto umożliwią one trwałą odnowę obszaru, poprawę ładu przestrzennego, stanu środowiska
i zabudowy poprzez zastosowanie wysokiej jakości rozwiązań architektonicznych
i urbanistycznych. Przyczynią się również do podnoszenia atrakcyjności stref rozwojowych
w miastach i pozwolą na odnowienie lub wzmocnienie atutów rozwojowych obszarów wiejskich. Rezultatem prowadzonych działań powinna także być zmiana wizerunku obszaru poddanego rewitalizacji, a co za tym idzie zwiększenie zainteresowania inwestorów tym obszarem. [2]

 

Przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji,
a także jej prowadzenie w zakresie właściwości gminy, stanowią jej zadania własne.[3]

 

Program rewitalizacji to inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U.
z 2013 r. poz. 594, z późn.zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania
i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji.[4]

 

            „Program rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń na lata 2016-2023” obejmuje swym zakresem obszar położony w granicach administracyjnych Gminy Ojrzeń i składa się z następujących części:

    opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy,

    diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych,

    zasięgi przestrzenne obszaru rewitalizacji,

    wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji,

    cele rewitalizacji oraz odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym kierunki działań, mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk,

    lista planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych,

    charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych realizujących kierunki działań, mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk powodujących sytuację kryzysową,

    mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji,

    indykatywne ramy finansowe,

    mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji,

    system wdrażania programu rewitalizacji,

    system monitoringu i oceny skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji
w reakcji na zmiany w otoczeniu programu.

 

Prace nad programem przebiegały w kilku etapach:

1.   Opracowanie diagnozy stanu, w wyniku której wyłonione zostały obszary gminy, znajdujące się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, a także występowania negatywnych zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych.

2.   Konsultacje społeczne w celu sformułowania diagnozy stanu Gminy Ojrzeń, wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, a także naboru propozycji przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

3.   Wyznaczenie celów strategicznych i kierunków działań.

4.   Opracowanie „Programu rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń na lata 2016-2023” na podstawie przeprowadzonych analiz i wniosków zebranych w trakcie partycypacji społecznej, a także zgłoszonych przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

5.   Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko.

 

Program został sporządzony z uwzględnieniem zasad planowania rewitalizacji, wskazanych w Wytycznych Ministra Rozwoju i dotyczących komplementarności w wymiarze przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym oraz źródeł finansowania.

 

 

 

            „Program rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń na lata 2016-2023” (w dalszej części dokumentu zwany także Programem) został opracowany na podstawie umowy zawartej 20 marca 2017 r. pomiędzy Gminą Ojrzeń a WGS84 Polska Sp. z o.o.

 

Program został opracowany zgodnie z wymogami ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2016 r., poz. 446) oraz z kierunkami i wytycznymi zawartymi w następujących dokumentach:

    ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U.2015 r., poz. 1777, z późn. zm.), zwana także w dalszej części dokumentu „ustawą”,

    Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020[5], zwane także w dalszej części dokumentu „Wytycznymi”,

    Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego,[6] zwana w dalszej części niniejszego dokumentu „Instrukcją”.

 

 

 

„Program rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń na lata 2016-2023” stanowi instrument zarządzania rozwojem w obszarach kryzysowych oraz stanowi uzupełnienie dotychczas realizowanych programów na szczeblu gminnym. Program i zawarte w nim działania są spójne z kierunkami wyznaczonymi w dokumentach wyższego rzędu, opisanymi w niniejszym rozdziale.

 

 

Działania wyznaczone w „Programie rewitalizacji dla Gminy Ojrzeń na lata 2016-2023” są spójne z celami, kierunkami i działaniami gminnych dokumentów programowych[7], tj. „Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Ojrzeń na lata 2016-2020”, "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ojrzeń" oraz „Planem Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Ojrzeń”.

 

 

Celem strategicznym określonym w „Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Ojrzeń na lata 2016-2020” jest zapewnienie wszystkim mieszkańcom gminy Ojrzeń godnych warunków życia poprzez wyrównanie szans osób i ich rodzin, zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz wspieranie wszelkich inicjatyw społecznych dotyczących kultury, oświaty, sportu, bezpieczeństwa i tradycji lokalnych, poprzez wdrażanie celów operacyjnych:

    skuteczne wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, poprzez wspieranie rodzin z dziećmi w prawidłowym funkcjonowaniu w środowisku, organizację czasu wolnego dla dzieci i młodzieży, pomoc dzieciom z rodzin zagrożonych pozbawieniem lub ograniczeniem władzy rodzicielskiej poprzez wprowadzenie pracy asystenta rodziny, usługi dla rodzin (doradztwo, rozwiązywanie problemów)

    działania zmierzające do wzrostu poczucia bezpieczeństwa oraz minimalizowania występowania zjawiska przemocy domowej i jej skutków na rzecz mieszkańców gminy Ojrzeń, poprzez rozbudowę systemu monitoringu obiektów i przestrzeni publicznych
o szczególnie wysokim stopniu realnego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego i/lub zakłócenia porządku publicznego, realizację działań edukacyjnych, profilaktycznych
i prewencyjnych zmierzających do ograniczenia zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, współpracę miedzyinstytucjonalną prowadzącą do zapobiegania
i powstrzymywania zjawiska przemocy domowej, minimalizowanie potencjalnych przyczyn występowania przemocy w rodzinie poprzez zaspokojenie jej podstawowych potrzeb (udzielanie pomocy finansowej, rzeczowej, świadczenia rodzinne, świadczenie pracy socjalnej), realizację działań edukacyjnych, profilaktycznych i prewencyjnych zmierzających do ograniczenia występowania zjawiska przemocy domowej.

    wspieranie osób bezrobotnych w zwiększaniu szans na rynku pracy, poprzez wsparcie osób bezrobotnych w przekwalifikowaniu się oraz znalezieniu pracy, wspieranie działań związanych z aktywnością na rynku pracy, tworzenie nowych miejsc pracy, organizowanie subsydiowanego zatrudnienia (prace interwencyjne, roboty publiczne, prace społecznie użyteczne, staże i przygotowanie zawodowe),

    wspieranie osób starszych, niepełnosprawnych i ich rodzin w integracji i funkcjonowaniu w środowisku lokalnym, poprzez wzrost aktywności społecznej osób starszych i niepełnosprawnych poprzez zwiększenie dostępności do dziennych placówek wsparcia, klubów, grup wsparcia oraz imprez kulturalnych; szkolenie pracowników socjalnych w kierunku przybliżenia problematyki dotyczącej potrzeb i oczekiwań osób starszych, niepełnosprawnych i samotnych, stałe poradnictwo dla osób niepełnosprawnych o formach pomocy; rozwijanie usług opiekuńczych w tym usług specjalistycznych i usług sąsiedzkich dla osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych; diagnozowanie potrzeb i wsparcie osób starszych, niepełnosprawnych i samotnych w celu poprawy ich warunków życia codziennego; pomoc w przełamywaniu barier architektonicznych oraz zaopatrzeniu w sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny.

    działania profilaktyczno-edukacyjne zmierzające do poprawy stanu zdrowia mieszkańców gminy Ojrzeń oraz system przeciwdziałania uzależnieniom, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożonych tym zjawiskiem dzieci i młodzieży, poprzez ochronę i promocję zdrowia - działalność w zakresie profilaktyki zdrowotnej; prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych dla dzieci i młodzieży w szkołach w formie spotkań i pogadanek z przedstawicielami, m.in. służby zdrowia, szkoły, propagujących zdrowy styl życia; wyrównywanie szans edukacyjno-rozwojowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych poprzez wsparcie edukacyjne oraz dofinansowanie zajęć dodatkowych i wyrównawczych; monitorowanie sieci punktów sprzedaży alkoholu, w tym przestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim; podejmowanie działań profilaktyczno-edukacyjnych na rzecz używania alkoholu, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych przez dzieci, młodzież i dorosłych; zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu i innych środków psychoaktywnych i członków ich rodzin poprzez pomoc psychologiczną (prowadzenie terapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej), pomoc prawną.[9]

 

Cel rewitalizacji, tj. poprawa jakości życia, uwzględnia najbardziej istotne obszary życia społecznego, a dzięki realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych oczekiwane jest przyspieszenie procesu wyprowadzania z kryzysowej sytuacji obszaru wsparcia.

 

W „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ojrzeń” przyjęto jednostki urbanistyczne, które, dla zachowania spójności funkcjonalno-przestrzennej, stanowiły podstawę opracowania programu rewitalizacji. Główny cel strategiczny rozwoju gminy Ojrzeń zakłada „pełne zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnej, przy jednoczesnym zrównoważonym zagospodarowaniu terenów”. Przyjmując zasadę zrównoważonego rozwoju, przyjęto następujące cele rozwoju dla gminy:

1.   Wzrost aktywizacji gospodarczej gminy.

2.   Poprawa jakości życia mieszkańców,

3.   Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego i kulturowego,

4.   Rozwój i usprawnienie systemów komunikacji i infrastruktury technicznej.[11]

 

W polityce przestrzennej gminy przyjęto następujące zadania priorytetowe, mające istotny wpływ na realizację celów rewitalizacji na terenie Gminy:

    tworzenie warunków dla lokalizacji zakładów przetwarzających produkty rolne oraz punktów zbytu surowców rolnych,

    rozwój zorganizowanej bazy ogólnodostępnej dla obsługi funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych,

    intensyfikacja użytkowania terenów przy równoczesnym likwidowaniu konfliktów funkcjonalno-przestrzennych,

    rozbudowa systemów infrastruktury technicznej w celu podniesienia standardu istniejącej zabudowy oraz zapewnienia odpowiedniego wyposażenia infrastrukturalnego terenów rozwojowych,

    tworzenie warunków (podnoszenie standardu wyposażenia mieszkań) dla rozwoju agroturystyki,

    poprawa stanu czystości wód powierzchniowych jako podstawowy warunek racjonalnego rozwoju tego rejonu w zakresie funkcji: ochronnej, rekreacyjnej i gospodarczej,

    zwiększenie walorów przyrodniczych terenu,

    wprowadzanie funkcji uzupełniających względem rolnictwa, np. agroturystyki.

 

Cele strategiczne i zadania priorytetowe wskazane w Studium są bezpośrednio powiązane z celami strategicznymi i kierunkami działań rewitalizacyjnych ujętych w niniejszym Programie, tj. zagospodarowanie wspólnych przestrzeni oraz rozwój infrastruktury.
W zapisach obydwu dokumentów znalazły się dążenia do realizacji przestrzennych procesów rozwojowych w sposób kompleksowy i wszechstronny w obszarach: społecznym, gospodarczym, środowiskowym, funkcjonalno-przestrzennym i technicznym, determinując
w ten sposób przekształcenia związane z poprawą sytuacji społecznej i jakości życia mieszkańców.

 

 

W „Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Ojrzeń” zidentyfikowano priorytetowe obszary działań w gminie w zakresie dążenia do gospodarki efektywnej energetycznie. Należą do nich:

    niska emisja pochodząca z gospodarstw domowych oraz obiektów użyteczności publicznej,

    ruch drogowy.[13]

 

Zapisy „Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Ojrzeń” mają istotny wpływ na realizację działań rewitalizacyjnych w gminie, w szczególności w zakresie efektywności energetycznej i termomodernizacji, tj. realizacji celu rewitalizacji, jakim jest poprawa jakości życia, zagospodarowanie wspólnych przestrzeni oraz rozwój infrastruktury. W dokumencie podkreślono, iż zużycie energii w dużej mierze zależne jest od planowania przestrzennego,
a decydujące są przede wszystkim postanowienia dotyczące transportu i sektora budowlanego. Zaplanowane zadania obejmują termomodernizację budynków, w tym użyteczności publicznej, modernizacje obiektów kultury oraz zmianę systemu źródeł ogrzewania w budynkach mieszkalnych, w tym na energooszczędne źródła odnawialne. Tym samym Program pozostaje zgodny z założeniami planu gospodarki niskoemisyjnej, a także stanowi istotny wkład w osiągnięcie zdefiniowanych w Planie gospodarki niskoemisyjnej wskaźników monitorowania realizacji planu.

 

 

Zgodnie z zapisami Strategii „Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r.”[14], Mazowsze to region spójny terytorialnie, konkurencyjny, innowacyjny z wysokim wzrostem gospodarczym i bardzo dobrymi warunkami życia jego mieszkańców. Niniejszy Program jest spójny z kierunkami działań wyznaczonymi w wyznaczonymi w „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku”, a z punktu widzenia realizacji zamierzeń rewitalizacyjnych w Gminie Ojrzeń istotne są zapisy, dotyczące celów i kierunków działań, wśród których wskazano:

    wzrost konkurencyjności regionu poprzez rozwój działalności gospodarczej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii,

    poprawę dostępności i spójności terytorialnej regionu oraz kształtowanie ładu przestrzennego,

    poprawę jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki,

    wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia.

 

W Strategii zidentyfikowano obszary strategicznej interwencji, które cechują się najniższym poziomem dostępu mieszkańców do dóbr i usług, wymagające interwencji
z poziomu regionalnego lub krajowego. Są to obszary, na których występuje nadmierna kumulacja negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych, konflikty przestrzenne oraz dysfunkcje rozwojowe. Interwencje podejmowane na tych obszarach będą skierowane na przeciwdziałanie trwałej marginalizacji, utracie znaczenia gospodarczego oraz koncentracji patologicznych problemów społecznych. Należy do nich płocko-ciechanowski obszar strategicznej interwencji, gdzie głównymi ośrodkami życia społeczno-gospodarczego są Płock, Ciechanów oraz Mława. Strukturę funkcjonalno-przemysłową osadnictwa tworzy sieć jednostek osadniczych o stosunkowo dużym zróżnicowaniu pod względem liczby mieszkańców. Wśród działań kierowanych do płocko-ciechanowskiego obszaru strategicznej interwencji na tle strategicznych kierunków rozwoju województwa, wymienić należy poprawę dostępności obszaru, rozwój specjalizacji przemysłowych obszaru, wykorzystanie potencjału energetyki odnawialnej oraz wsparcie kompleksowych programów rewitalizacyjnych w celu przywrócenia właściwych funkcji miast lub ich dzielnic, a także zmiany funkcji zdegradowanych terenów.

 

Istotne z punktu widzenia realizacji zamierzeń rewitalizacyjnych są działania wpisujące się w cele wyznaczone w dokumencie nadrzędnym, tj. wzmacnianie potencjału rozwojowego i absorpcyjnego obszarów wiejskich (działanie 11), poprawa dostępności komunikacyjnej obszarów wiejskich do ośrodków lokalnych (działanie 14.2), zwiększenie udziału ruchu pieszego i rowerowego (działanie 15.2), tworzenie spójnej, harmonijnej oraz uporządkowanej przestrzennie i urbanistycznie sieci osadniczej (działanie 16.1), poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki, w tym w szczególności rozwój kapitału ludzkiego i społecznego (działanie 19), aktywizacja rezerw rynku pracy oraz działania na rzecz poprawy sytuacji demograficznej (działanie 20), przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, integracja społeczna (działanie 22), wyrównanie szans edukacyjnych (działanie 23). Ponadto w ramach zapewnienia gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energię przy zrównoważonym gospodarowaniu zasobami środowiska przewidziano podnoszenie efektywności energetycznej i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich, co jest spójne
z działaniami wynikającymi z niniejszego Programu.

 

 

 

 

Gmina Ojrzeń położona jest w północno-zachodniej części województwa mazowieckiego. Jest jedną z dziewięciu gmin powiatu ciechanowskiego, zlokalizowaną na południe od miasta Ciechanów, przy granicy z powiatem płońskim. Administracyjnie Gmina Ojrzeń zajmuje obszar 120 km² i składa się z 27 sołectw. Gmina sąsiaduje od północy z gminą Ciechanów, od wschodu z gminą Sońsk, od zachodu z gminą Glinojeck, natomiast od południa z gminą Sochocin (powiat płoński).

 

Gmina Ojrzeń jest gminą o charakterze typowo rolniczym. Grunty rolne zajmują ok. 8360 ha, w tym grunty orne to ok. 6680 ha. Wśród gospodarstw rolnych gminy dominują gospodarstwa małe i średnie. Obszary zabudowane i zurbanizowane zajmują obszar 239 ha, co stanowi ok. 2% powierzchni gminy. Lesistość Gminy Ojrzeń na koniec 2015 r. wyniosła 28,9%.[15]

 

 

Zarys metodyki prac przedstawiono na poniższym schemacie.

 

Diagnoza stanu

Obszary kryzysowe

Obszary zdegradowane

Obszar rewitalizacji

PROGRAM REWITALIZACJI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jako obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można uznać taki,
w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego,
a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym.

 

 

Do opracowania diagnozy stanu Gminy Ojrzeń, mającej na celu identyfikację potencjalnych obszarów gminy znajdujących się w stanie kryzysowym, wykorzystane zostały dane pozyskane z następujących źródeł:

      Urząd Gminy Ojrzeń,

      Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej,

      Gminna Biblioteka Publiczna,

      Powiatowy Urząd Pracy w Ciechanowie,

      Komenda Powiatowa Policji w Ciechanowie,

      Krajowy Rejestr Sądowy,

      Narodowy Instytut Dziedzictwa,

      Dane Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,

      Państwowa Komisja Wyborcza,

      Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego,

      Wyniki partycypacji społecznej.

 

 

Uzyskanie porównywalności wyników diagnozy wymaga przetwarzania danych
w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych. Jednostki pomocnicze Gminy Ojrzeń zostały wyznaczone w uchwale nr III/17/2002 Rady Gminy Ojrzeń z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie Statutu Gminy Ojrzeń. Wyznaczone jednostki urbanistyczne to obszary, które stanowią pewne całości pod względem funkcjonalnym oraz charakteryzują się pewną spójnością społeczną i przestrzenną.

 

Tabela nr 1 Jednostki urbanistyczne Gminy Ojrzeń

Lp.	Symbol	Nazwa jednostki urbanistycznej	Powierzchnia [ha]	Liczba mieszkańców [os.]
1	I	Baraniec	141,87	32
2	II	Brodzięcin	358,13	99
3	III	Bronisławie	359,08	142
4	IV	Dąbrowa	412,32	176
5	V	Gostomin	455,65	170
6	VI	Grabówiec	316,10	90
7	VII	Halinin	439,03	51
8	VIII	Kałki	414,23	73
9	IX	Kicin	311,28	122
10	X	Kownaty-Borowe	570,81	183
Lp.	Symbol	Nazwa jednostki urbanistycznej	Powierzchnia [ha]	Liczba mieszkańców [os.]
11	XI	Kraszewo	673,85	389
12	XII	Luberadz	955,36	194
13	XIII	Luberadzyk	175,31	42
14	XIV	Łebki Wielkie	573,07	104
15	XV	Młock	667,27	328
16	XVI	Młock-Kopacze	440,22	74
17	XVII	Nowa Wieś	393,94	179
18	XVIII	Obrąb	385,79	152
19	XIX	Ojrzeń	420,87	710
20	XX	Przyrowa	376,01	114
21	XXI	Radziwie	182,42	38
22	XXII	Rzeszotko	619,56	141
23	XXIII	Skarżynek	248,22	126
24	XXIV	Wojtkowa Wieś	392,24	144
25	XXV	Wola Wodzyńska	680,32	187
26	XXVI	Zielona	343,61	54
27	XXVII	Żochy	703,79	247

 

Na mocy uchwały Nr III/17/2002 Rady Gminy Ojrzeń z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie Statutu Gminy Ojrzeń, teren gminy podzielony został na 27 sołectw, w których organem uchwałodawczym jest Zebranie Wiejskie, a organem wykonawczym Sołtys. Działalność sołtysa wspierana jest przez radę sołecką, która nie jest organem sołectwa. Zasady działania sołectw jako jednostek pomocniczych, zakres przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasady przekazywania środków finansowych na realizację zadań tych jednostek określone zostały przez radę gminy w statucie sołectwa. W statucie jednostki pomocniczej określone zostały następujące kwestie: nazwa i obszar jednostki, zasady i tryb wyborów organów, organizacja i zasady działania tychże organów, zakres zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposób ich realizacji, a także zakres i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością jednostki pomocniczej.

 

Zasięg wytypowanych jednostek urbanistycznych wraz z gęstością zaludnienia poszczególnych obszarów przedstawiono na mapie nr 1.

 

 

Mapa nr  1 Gęstość zaludnienia w jednostkach urbanistycznych Gminy Ojrzeń

 

 

Zgodnie z Instrukcją wybór wskaźników powinien uwzględniać możliwość pozyskania informacji, a jednocześnie możliwość porównania otrzymanych wartości z danymi dla powiatu, województwa czy kraju. Analizy w ramach diagnozy stanu Gminy Ojrzeń i wytypowania obszarów w stanie kryzysowym zostały wykonane z wykorzystaniem obiektywnych
i weryfikowalnych mierników i metod badawczych dostosowanych do lokalnych uwarunkowań. Pierwszym etapem w przeprowadzonej analizie było wytypowanie zmiennych, które zostały wykorzystane do diagnozy stanu Gminy Ojrzeń. Przy formułowaniu diagnozy, wykorzystano wskaźniki do wyznaczania obszarów kryzysowych w poszczególnych sferach, tj.: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej.

 

W celu delimitacji obszaru zdegradowanego wykorzystano następujące dane
w odniesieniu do poszczególnych jednostek urbanistycznych (według stanu na 30.06.2016 r.):

    Liczba mieszkańców.

    Liczba osób bezrobotnych.

    Liczba osób długotrwale bezrobotnych.

    Struktura wiekowa osób bezrobotnych.

    Liczba osób korzystających z pomocy społecznej, w tym pobierających zasiłki stałe.

    Liczba popełnionych przestępstw.

    Liczba osób objętych procedurą „Niebieskiej Karty”.

    Liczba działających organizacji pozarządowych.

    Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 r.

    Liczba osób zapisanych do biblioteki.

    Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON.

    Ilość wykorzystywanych wyrobów azbestowo-cementowych.

    Liczba przestrzeni zielonych wymagających zagospodarowania.

    Liczba przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych.

    Liczba mieszkań wybudowanych przed 1988 r.

 

            Wyniki analizy wskaźnikowej zostały zaprezentowane z wykorzystaniem oprogramowania geoinformatycznego w odniesieniu do poszczególnych jednostek urbanistycznych oraz wyników analiz ilościowych w formie zestawień tabelarycznych oraz wykresów. Zastosowano następujące metody prezentacji kartograficznej:

1.   kartogram do ilościowego przedstawienia na mapie średniej intensywności określonego zjawiska w granicach przyjętych pól odniesienia, przedziały klasowe wybrano metodą odchylenia standardowego lub metodą naturalnych granic,

2.   kartodiagram do ilościowego przedstawienia na mapie bezwzględnej wartości określonego zjawiska w granicach przyjętych pól odniesienia,

3.   punktowa do jakościowego przedstawienia na mapie zjawisk niekwantyfikowanych.

 

Zebrane i uporządkowane dane zostały następnie wykorzystane do wyliczenia wartości wskaźników delimitacyjnych. W ramach zasięgu obszaru zdegradowanego dokonano wyboru obszaru rewitalizacji. Wybór obszaru rewitalizacji został wsparty procesem partycypacji społecznej, tj. ankietyzacji wśród wszystkich zainteresowanych interesariuszy, a także wnioskami ze spotkań z mieszkańcami i wywiadami z przedstawicielami lokalnych organizacji. Celem prowadzonego badania było zgromadzenie informacji i pozyskanie opinii zainteresowanych stron odnośnie do obszarów gminy szczególnie wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych.

 

 

W Gminie Ojrzeń według stanu na 30.06.2016 r. zameldowanych jest 4361 osób. W latach 1995-2015 liczba osób zameldowanych w gminie zmniejszała się (wykres nr 1).

 

 

Wykres nr  1 Liczba ludności Gminy Ojrzeń w latach 1995-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

 

22% mieszkańców gminy Ojrzeń to ludzie do 19. roku życia, 31% ma pomiędzy 20 a 40 lat, kolejne 27% nie ukończyło 60 lat, a 20% osób ma więcej niż 60 lat. Obserwowana jest tendencja zmniejszającego się udziału w ogólnej liczbie ludności osób młodych poniżej 19 roku życia. Jednocześnie zwiększa się udział osób powyżej 60 roku życia, co może stanowić symptom starzejącego się społeczeństwa gminy Ojrzeń.

 

Wykres nr  2 Struktura wiekowa mieszkańców gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

 

W strukturze demograficznej Gminy Ojrzeń nieznacznie przeważają̨ mężczyźni. Współczynnik feminizacji, określający wzajemne relacje między liczbą kobiet i mężczyzn,
tj. liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn, od 2012 r. kształtuje się na poziomie 95.

 

Od 2013 r. przyrost naturalny w Gminie Ojrzeń jest ujemny, tj. liczba urodzeń jest mniejsza niż liczba zgonów. W 2016 r. przyrost naturalny wyniósł -3 osoby.

Wykres nr  3 Przyrost naturalny w latach 1995-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

 

Dodatnie saldo migracji wewnętrznych wystąpiło tylko w roku 2012. W pozostałych latach saldo migracji wewnętrznych było ujemne i przyjmowało wartości od (-23) osób w 2010 roku do (-8) osób w roku 2011. W roku 2015 wskaźnik ten wyniósł (-14) osób.

 

Głównym problemem jest migracja ludności i niski przyrost naturalny. Dla mieszkańców gminy istotnym problemem jest starzejące się społeczeństwo oraz wyludnianie się gminy. Powoduje to konieczność podjęcia działań zmierzających do wsparcia dla osób starszych, a także do stworzenia atrakcyjnych warunków zamieszkania, edukacji i rekreacji w gminie oraz wykorzystania potencjału miejscowości. Problem ten został także podniesiony w „Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Ojrzeń na lata 2016-2020”.

 

 

            Brak zatrudnienia albo wykonywania pracy zarobkowej, zwłaszcza w perspektywie długoterminowej może być przyczyną problemów na płaszczyźnie ekonomicznej, ale także prowadzić do szeregu negatywnych zjawisk prowadzących do degradacji społecznej. Do tego rodzaju zjawisk można zaliczyć utrwalanie niekorzystnych wzorców postaw społecznych, tj. bierność, bezczynność czy bezradność i dziedziczenie ich przez kolejne pokolenia. Brak pracy może także prowadzić do wzrostu przestępczości na danym terenie, albo rodzić innego negatywne czy patologiczne zachowania, tj. niewywiązywanie się z obowiązków rodzicielskich, zaniedbanie kwestii edukacji dzieci i młodzieży.[16] W statystyce urzędów pracy osobą bezrobotną jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna
i gotowa do podjęcia zatrudnienia, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, natomiast stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności aktywnej zawodowo (ogółem lub danej grupy).[17]

 

 

Na koniec czerwca 2016 r. liczba osób bezrobotnych z terenu Gminy Ojrzeń zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Ciechanowie wynosiła 254 osoby.[18]

 

Wykres nr  4 Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w latach 2010-2016

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Ciechanowie

 

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2015 r. dla Gminy Ojrzeń wynosił 10%, dla powiatu ciechanowskiego – 9%, podczas gdy dla województwa mazowieckiego wskaźnik ten wynosił 6,6%. Analiza danych dotyczących bezrobocia z lat 2010-2016 pokazuje tendencję spadkową liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy. Może to wynikać z faktu podejmowania przez mieszkańców prac sezonowych,
w szczególności w usługach budowlanych. Tym niemniej mieszkańcy widzą potrzebę podejmowania działań w celu utrzymania tego spadkowego, a nawet przyspieszenia tempa spadku bezrobocia w gminie. Dotyczy to zarówno bezrobocia wśród kobiet, jak i mężczyzn.

 

Gmina Ojrzeń ma charakter typowo rolniczy. Dominującą̨ formą własności jest sektor gospodarstw indywidualnych, do którego należy 82% gruntów. Jednocześnie przeważający procent areału stanowią̨ gleby słabe, co ma znaczący wpływ na efektywność i opłacalność produkcji rolnej. Na terenie gminy przeważa rolnictwo tradycyjne, rozdrobnione. Zwiększające się bezrobocie agrarne związane jest z wprowadzaniem efektywnych technik wytwarzania
w rolnictwie. Jednocześnie istotną przeszkodą w rozwoju miejsc pracy w rolnictwie jest brak procesów integrujących wieś wokół problemów produkcyjnych i przetwórczych, a także słabe zorganizowanie rynku (brak grup producentów), który powoduje niedopasowanie podaży asortymentowej i jakościowej do wymagań potencjalnych odbiorców. [19] Poza rolnictwem brak jest w gminie Ojrzeń gałęzi gospodarki, wokół której rozwijałaby się gospodarka gminy, powodując ożywienie gospodarcze poprzez tworzenie nowych miejsc pracy.

 

Wykres nr  5 Udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w latach 2010-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

 

Największy udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców poszczególnych jednostek urbanistycznych został odnotowany w sołectwie Kicin (13,11%). Około 9,9% udziałem osób bezrobotnych charakteryzuje się sołectwo Rzeszotko, a 8,45% - sołectwo Bronisławie. Średnia wartość wskaźnika dla całej gminy wynosi 5,35%. Obserwowany jest wyższy udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wśród kobiet niż wśród mężczyzn, średnio o 0,9 punktu procentowego. Dodatkowo należy zauważyć, że kobiety stanowią 48% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. Pomimo zauważonej tendencji spadkowej udziału bezrobotnych w liczbie ludności, nadal należy podejmować działania naprawcze oraz działania profilaktyczne, których celem jest poprawa sytuacji na rynku pracy.

 

 

Mapa nr  2 Udział osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców jednostek urbanistycznych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Ciechanowie

 

Mieszkańcy gminy Ojrzeń w ramach partycypacji społecznej wskazali na bezrobocie jako jeden z istotnych problemów wymagających podjęcia działań naprawczych. Natomiast należy także zauważyć, że liczba osób bezrobotnych od roku 2012, jak i udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym systematycznie spada.

 

 

Istotne znaczenie w diagnozie społecznej sytuacji gminy posiada poziom natężenia
i przestrzennej koncentracji wskaźnika, ukazującego odsetek osób długotrwale pozostających bez pracy. Długotrwale bezrobotny to bezrobotny, pozostający w rejestrze 
powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych.[20] Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych wymaga podjęcia szeregu działań i jest przedsięwzięciem bardzo skomplikowanym, gdyż brak doświadczenia zawodowego stanowi istotny czynnik utrudniający znalezienie zatrudnienia bądź podjęcia pracy zarobkowej. Wśród ogółu bezrobotnych mieszkańców Gminy Ojrzeń, 34% stanowią mieszkańcy długotrwale pozostający bez pracy.

 

Najwyższy odsetek osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych mieszkańców w poszczególnych jednostkach urbanistycznych odnotowano w sołectwie Radziwie (100%), następnie w sołectwie Bronisławie (66,67%) oraz Obrąb (60%). W sołectwach Baraniec, Halinin, Luberadzyk, Łebki Wielkie, Skarżynek i Zielona żaden bezrobotny nie jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy jako długotrwale bezrobotny.

 

 

Jednym z problemów społecznych na terenie Gminy Ojrzeń jest bezrobocie wśród osób młodych do 34 roku życia. Ponad 53% wszystkich osób pozostających bez pracy stanowią osoby, które nie ukończyły 35 lat. Ponadto 17% wśród bezrobotnych to osoby, które ukończyły 55 lat. Zjawisko to jest szczególnie niekorzystne ze względu na spadek aktywności społecznej i zawodowej mieszkańców oraz konieczność wsparcia z tytułu pomocy społecznej.

 

Mapa nr  3 Struktura wiekowa osób bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Ciechanowie

 

Wśród osób do 34. roku życia najwięcej osób bezrobotnych zamieszkuje sołectwo Ojrzeń (23), sołectwo Kraszewo (15) oraz sołectwa Bronisławie, Kicin i Żochy (po 9 osób), natomiast pomiędzy 35 a 44 rokiem życia – sołectwo Ojrzeń (8) oraz sołectwa Kraszewo i Młock (po 4 osoby). Wśród osób bezrobotnych pomiędzy 45. a 54. rokiem życia najwięcej mieszka w sołectwie Ojrzeń (8). W sołectwach Kraszewo i Ojrzeń po 5 osób jest w przedziale wiekowym 55-59 lat, a z ogólnej liczby 16 osób bezrobotnych w wieku 60 lat i więcej zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Ciechanowie – po 3 osoby mieszkają w sołectwach Kicin i Kraszewo, po 2 osoby w sołectwach Młock, Ojrzeń i Rzeszotko, po 1 osobie w sołectwach Nowa Wieś, Przyrowa, Wojtkowa Wieś i Wola Wodzyńska.

 

Niski poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych mieszkańców gminy stanowią jedną z głównych przyczyn problemu bezrobocia w gminie. Należy także podkreślić, iż niski stopień mobilności osób bezrobotnych, lęk przed zmianami czy przywiązanie do ziemi są także istotnymi przyczynami bezrobocia w gminie.

 

 

Z analizy struktury osób bezrobotnych według poziomu wykształcenia wynika, iż najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym
i niepełnym podstawowym, tj. 34% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych.

 

Najwyższy wskaźnik osób bezrobotnych w wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym odnotowano w sołectwach Przyrowa (75%), Grabówiec (75%) i Wola Wodzyńska (70%). Utrudnia to podjęcie zatrudnienia przez te osoby z uwagi na brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych oraz brak doświadczenia zawodowego. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią 32% bezrobotnych. 13% stanowią osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Osoby z wykształceniem wyższym to kolejne 8% bezrobotnych – stanowią oni najmniej liczną grupę osób wśród bezrobotnych, natomiast grupa osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym to 13%.

 

Potwierdzeniem diagnozy stanu w zakresie poziomu wykształcenia osób bezrobotnych są także wyniki partycypacji społecznej, w której mieszkańcy gminy wskazali na potrzebę realizowania działań ukierunkowanych na wsparcie w zdobywaniu niezbędnego doświadczenia zawodowego oraz kwalifikacji do podjęcia pracy. Jest to bezpośrednio związane z jakością systemu kształcenia osób, w tym przygotowania ich do wykonywania zawodu, m.in. poprzez organizację kursów doszkalających. Interesariusze w ramach partycypacji społecznej wskazywali na istotną rolę, jaką stanowi praca zarobkowa w wychodzeniu z sytuacji kryzysowych, jednocześnie byli świadomi, iż niski poziom wykształcenia stanowi trudność w podejmowaniu zatrudnienia.

 

 

Mapa nr  4 Poziom wykształcenia osób bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Ciechanowie

 

 

Ubóstwo to pojęcie, które z jednej strony określa warunki życia jednostki, a z drugiej strony wskazuje na nierówności i sprzeczności występujące w społeczeństwie. Jest zjawiskiem wielowymiarowym, a dla polityki społecznej podstawowe znaczenie mają informacje dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego.[21] Czynnikiem istotnie decydującym
o sytuacji materialnej jednostki i jej rodziny, jest miejsce zajmowane na rynku pracy. Ubóstwem zagrożone są przede wszystkim osoby bezrobotne i rodziny osób bezrobotnych. Zasięg ubóstwa jest zróżnicowany w zależności od grupy społeczno-ekonomicznej, określanej na podstawie przeważającego źródła dochodów. W najtrudniejszej sytuacji znajdowały się̨ osoby żyjące w gospodarstwach domowych utrzymujących się z tzw. innych niezarobkowych źródeł, w tym przede wszystkim w gospodarstwach, których podstawę utrzymania stanowiły świadczenia społeczne inne niż renty i emerytury. Pauperyzacji sprzyja także wykonywanie nisko płatnej pracy, a dotyczy to głównie osób o niskim poziomie wykształcenia, pracujących na stanowiskach robotniczych. Wykształcenie jest jednym z najważniejszych czynników różnicujących zagrożenie ubóstwem.[22]

 

W latach 2010-2015 obserwowane są wahania w liczbie gospodarstw domowych, korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej, choć zaobserwować można ogólną tendencję zwyżkową. Najniższą wartość odnotowano dla roku 2012, w 2013 r. i 2014 r. nastąpił wzrost, a w 2015 r. tendencja ponownie jest spadkowa.

 

Wykres nr  6 Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej według kryterium w latach 2010-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

 

Należy zauważyć, iż nieznacznie wzrasta liczba gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej ze względu na niskie dochody. Pokazuje to pośrednio również sytuację dochodową ludności i jej związek z realizowaną w gminie pomocą społeczną.

 

 

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ojrzeniu 256 osób korzysta z pomocy świadczonej przez ośrodek. Najwyższy odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w populacji mieszkańców zanotowano dla sołectw Rzeszotko (17,73%), Luberadzyk (16,67%) i Młock-Kopacze (16,22%). 11,84% mieszkańców sołectwa Obrąb
i 11,11% mieszkańców sołectwa Zielona stanowi beneficjentów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ojrzeniu, a w sołectwie Wojtkowa Wieś 9,72% mieszkańców jest wspierane zasiłkami. Głównymi powodami przyznawania pomocy społecznej są: bezrobocie, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, długotrwała lub ciężka choroba, ubóstwo lub wielodzietność.

 

 

Mapa nr  5 Udział osób korzystających z pomocy społecznej w liczbie mieszkańców jednostek urbanistycznych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ojrzeniu

 

 

Zasiłki stałe, w rozumieniu ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004, nr 64, poz. 593 z późn. zm.), otrzymuje 14 osób zamieszkałych w gminie. Najwięcej osób otrzymujących zasiłki stałe mieszka w sołectwie oraz sołectwie Kownaty-Borowe (2) (mapa nr 5). Ubóstwo nie jest najistotniejszym problemem w gminie, o czym pośrednio świadczy liczba zasiłków stałych, korzysta z nich 14 osób, w sołectwie Kraszewo 3 osoby, Kownaty Borowe 2 osoby i w 8 sołectwach po 1 osobie.

 

 

Kolejnym zjawiskiem umożliwiającym zdefiniowanie obszaru w stanie kryzysowym jest przestępczość. Często jest powiązana z innymi problemami społecznymi, tj. bezrobocie czy ubóstwo.

 

 

 

Do analizy zjawiska przestępczości w gminie wykorzystano dane Komendy Powiatowej Policji w Ciechanowie dotyczące liczby popełnionych przestępstw na obszarze Gminy Ojrzeń. Od 1 stycznia do końca czerwca 2016 r. na terenie Gminy Ojrzeń popełniono 5 przestępstw. Cztery spośród nich dotyczyło kradzieży, a jedno - uszkodzenia mienia. Według danych Komendy Powiatowej Policji w Ciechanowie po jednym przestępstwie zostało popełnione
w sołectwach Kraszewo, Nowa Wieś, Obrąb, Ojrzeń i Skarżynek (mapa nr 6). W poprzednich latach największy udział w liczbie popełnionych przestępstw miały wypadki drogowe, których główną przyczyną było nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu oraz niedostosowanie prędkości do warunków ruchu.

 

Mapa nr  6 Liczba popełnionych przestępstw w jednostkach urbanistycznych gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Ciechanowie

 

W sferze bezpieczeństwa w gminie mieszkańcy zgłaszali najwięcej uwag odnoszących się do bezpieczeństwa na drodze. W szczególności dotyczy to konieczności budowy ścieżek rowerowych oraz chodników, które pozwolą na rozdzielenie ruchu pieszego i rowerowego od ruchu samochodowego, wpływając w ten sposób pozytywnie na bezpieczeństwo drogowe, a pośrednio również na jakość życia. Interesariusze w ramach partycypacji społecznej wskazywali również na konieczność poprawy jakości dróg, które bardzo często wymagają wymiany nawierzchni na utwardzoną lub renowacji już istniejącej nawierzchni.

 

 

Społecznie istotnym problemem jest przemoc w rodzinie. W ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2005 nr 180 poz. 1493 z późn. zm.) podniesiono, iż przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnienia wszystkim obywatelom równego traktowania i poszanowania ich praw i wolności. Na potrzeby niniejszej diagnozy jako wskaźnik przestępczości przyjęto liczbę osób podlegających procedurze „Niebieskiej Karty”[23] w jednostkach urbanistycznych gminy.
Z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ojrzeniu wynika, iż procedurą „Niebieskiej Karty” objętych jest 23 mieszkańców gminy, przy czym w Ojrzeniu jest 6 takich osób, w Żochach jest 5 osób, w Gostominie - 4 osoby, w miejscowościach: Dąbrowa, Przyrowa, Radziwie - po 2 osoby, a w miejscowościach Kownaty-Borowe i Zielona - po 1 osobie.

 

Postulaty w zakresie bezpieczeństwa w rodzinie, zgłaszane w ramach partycypacji społecznej, dotyczą podjęcia działań mających na celu integrację społeczną rodzin, a także edukację w zakresie świadomości społecznej. Konieczne jest również promowanie dobrych wzorców zachowań, szczególnie wśród młodzieży. Ponieważ zjawisko to wiąże się także z problemem bezrobocia i współwystępującego z nim ubóstwa, również w tym zakresie konieczne jest podjęcie odpowiednich działań. Walka z wykluczeniem, ubóstwem
i nieporadnością życiową to jedno z istotnych wyzwań stojących przez władzami Gminy, mających kluczowe znaczenie dla jej rozwoju.

 

 

Mapa nr  7 Liczba osób podlegających procedurze niebieskiej karty w jednostkach urbanistycznych gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ojrzeniu

 

 

Edukacja jest istotnym elementem, determinującym rozwój osobisty jednostek,
a jednocześnie wpływającym istotnie na późniejsze zachowania i możliwości na rynku pracy, decyduje o statusie społecznym, a brak wykształcenia może być przyczyną marginalizacji na różnych płaszczyznach społecznych. Podnoszenie jakości kształcenia ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gminy. W gminie funkcjonuje Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Młocku, Gimnazjum w Kraszewie, a także Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Młocku, Szkoła Podstawowa im. Wacława Kozińskiego w Kraszewie oraz Szkoła Podstawowa w Ojrzeniu. Wskaźnik jakości edukacji stanowią wyniki egzaminu gimnazjalnego.[24] Dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie za rok 2016[25] wskazują, iż średnie wyniki uzyskane w Gimnazjum w Młocku to 54,2%, a w Gimnazjum w Kraszewie 61,3%. Dla porównania średnia dla powiatu ciechanowskiego wynosi 50,8%.

 

Potwierdzenie diagnozy stanu w zakresie jakości edukacji są wyniki partycypacji społecznej. Jako jedną ze słabych strony gminy mieszkańcy w ramach partycypacji społecznej wskazali niewystarczający poziom kwalifikacji zawodowych. Prawie 35% bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy to osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym. Mieszkańcy wskazali w związku z tym na konieczność prowadzenia dodatkowych zajęć edukacyjnych. Jednocześnie wskazane jest podnoszenie poziomu oferty sportowej skierowanej do dzieci i młodzieży z terenu gminy w obliczu niewystarczającej liczby zajęć sportowych oraz infrastruktury do ich prowadzenia.

 

 

Aktywność społeczna to wszystkie unormowane społecznie działania jednostek, wykonywane w ramach określonych ról społecznych.^[26]

 

 

Współpraca władz Gminy z organizacjami pozarządowymi została określona
w „Programie współpracy gminy Ojrzeń z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2017”. Do zadań priorytetowych zaliczone zostały:

1.   organizacja imprez kulturalnych,

2.   organizacja zimowisk, kolonii, obozów, rajdów i wycieczek,

3.   organizacja półkolonii, zajęć i warsztatów zainteresowań, imprez sportowo-rekreacyjnych,

4.   organizowanie zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych,

5.   organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych i zawodów sportowych,

6.   organizowanie zajęć i obozów sportowych,

7.   organizacja rajdów, wędrówek, zlotów, wycieczek oraz konkursów promujących turystykę aktywną, agroturystykę i krajoznawstwo,

8.   profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych i przeciwdziałanie narkomanii,

9.   wspieranie działań podejmowanych na rzecz profilaktyki zdrowotnej,

10.   organizowanie imprez mających na celu integrację osób niepełnosprawnych ze środowiskiem,

11.   wspieranie działań podejmowanych na rzecz rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.[27]

 

Następujące organizacje, działające na terenie gminy, zostały wpisane do rejestru stowarzyszeń Krajowego Rejestru Sądowego:

    Gminny Związek Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych w Ojrzeniu (KRS 0000155165),

    Ochotnicza Straż Pożarna w Kraszewie (KRS 0000168037),

    Ochotnicza Straż Pożarna w Ojrzeniu (KRS 0000262698),

    Ochotnicza Straż Pożarna w Luberadzu (KRS 0000264954),

    Ochotnicza Straż Pożarna w Młocku (KRS 0000276547),

    Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Młocku (KRS 0000364447),

    Stowarzyszenie Rozwoju Obszarów Wiejskich Ojrzeń (KRS 0000556867),

    Stowarzyszenie Sympatyków Halinina Stop Wykluczeniu Społecznemu „Pod Dębami” (KRS 0000556912).

 

Mapa nr  8 Działalność organizacji pozarządowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Rejestru Stowarzyszeń KRS

 

Celem działania Gminnego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych
w Ojrzeniu jest jednoczenie sił społecznych rolników, utrwalanie własności i prawa dziedziczenia indywidualnych gospodarstw rolnych, równoprawne traktowanie zawodu rolnika z innymi grupami zawodowymi, obrona praw i interesów zawodowych, materialnych, socjalnych i kulturalnych rolników indywidualnych oraz ich rodzin, rozwój indywidualnych gospodarstw rolnych i wzrost ich produktywności, zapewnienie opłacalności produkcji rolnej
i należytego wyposażenia rolnictwa w środki produkcji oraz poprawa materialnych, socjalnych
i oświatowo-kulturalnych warunków pracy i życia ludności rolniczej. Z kolei celem działania Ochotniczych Straży Pożarnych na terenie gminy Ojrzeń jest m.in. informowanie ludności
o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi, rozwijanie wśród członków ochotniczej straży pożarnej kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej i rozrywkowej, a także uczestniczenie
i reprezentowanie OSP w organach samorządowych i przedstawicielskich. Głównym celem działania Stowarzyszenia Gospodyń Wiejskich w Młocku jest trwały rozwój społeczno-gospodarczy gminy Ojrzeń służący poprawie warunków życia jej mieszkańców,
w szczególności kobiet z terenów wiejskich.

 

Działalność organizacji pozarządowych jest tym elementem w gminie, który może stanowić istotne wsparcie działań samorządu w zakresie integracji społecznej i podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców, a także zmniejszenia problemu bezrobocia, ubóstwa i przestępczości. Zdaniem mieszkańców pełnią one w społeczeństwie bardzo ważną
 i potrzebną rolę, między innymi poprzez dbałość o integrację społeczną i rozwój życia społecznego. Dlatego też mieszkańcy w ramach partycypacji społecznej wskazywali na potrzebę wspierania działalności organizacji pozarządowych w tym zakresie. Jednocześnie interesariusze wskazali na potrzebę zachowania dziedzictwa kulturowego gminy, w czym także ważną rolę mogą odegrać prężnie działające organizacje pozarządowe, dając jednocześnie przykład edukacji poprzez dobre działanie dla lokalnej społeczności. Podkreślono, iż w ramach działalności organizacji pozarządowych mogą być prowadzone zajęcia sportowe dla dzieci i młodzieży, podnoszące jakość życia w gminie, co przyczyni się do poprawy jakości kapitału społecznego, a jednocześnie umocni więzi międzypokoleniowe
w gminie.

 

 

Według danych Państwowej Komisji Wyborczej w 2015 r. frekwencja wyborcza
w wyborach parlamentarnych wyniosła 50,92% dla całego kraju, 58,71% dla województwa mazowieckiego, a w powiecie ciechanowskim – 44,89%.[28] W Gminie Ojrzeń frekwencja
w wyborach parlamentarnych wyniosła 39,20%. Wybory samorządowe odznaczają się wyższą frekwencją, gdyż mieszkańcy są bardziej zainteresowani sprawami lokalnymi i wyborem władz, które bezpośrednio mają wpływ na realizację zamierzonych działań. Frekwencja w wyborach samorządowych w całym kraju wyniosła 47,21%, w województwie mazowieckim – 51,07%, w  powiecie ciechanowskim – 53,19%, a w Gminie Ojrzeń była wyższa i osiągnęła poziom 71,84%. W kolejnych wyborach w latach 2006-2014 frekwencja wyborcza wynosiła ponad 40%, osiągając najwyższą wartość w roku 2014.

 

 

Mapa nr  9 Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW

 

W aspekcie wzrostu zainteresowania mieszkańców sprawami lokalnymi, mierzonego frekwencją wyborczą, ważne jest zarówno podnoszenie poziomu integracji mieszkańców przez wspólne działanie, jak też wspólne dążenie do poprawy jakości życia i warunków zamieszkania na obszarze Gminy. Elementy te były poruszane w trakcie spotkań z interesariuszami i stanowią potwierdzenie przeprowadzonej diagnozy stanu.

 

 

W Gminie Ojrzeń funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna w Ojrzeniu. Łączna liczba osób zapisanych według stanu na 30.06.2016 r. wynosi 458 osób. Największy odsetek mieszkańców zapisanych do biblioteki zanotowano dla sołectwa Luberadzyk (33,33%), a następnie dla sołectwa Ojrzeń (25,49%) oraz Młock-Kopacze (34,32%). Powyżej 10% udział osób zapisanych do biblioteki występuje również w sołectwach Dąbrowa (13,64%), Grabówiec (14,44%), Halinin (11,76%), Luberadz (14,95%), Radziwie (13,16%), Wojtkowa Wieś (12,50%) oraz Zielona (11,11%). W pozostałych jednostkach gminy udział ten kształtuje się poniżej 10%. Liczba osób zapisanych do biblioteki jest wskaźnikiem pozwalającym na diagnozę sytuacji społecznej (mapa nr 10).

 

Mapa nr  10 Liczba osób zapisanych do biblioteki gminnej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

 

 

Jako obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można uznać taki, w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk społecznych. Do oceny sytuacji społecznej przyjęto wartości następujących wskaźników:

    Udział osób bezrobotnych w populacji mieszkańców (WS1).

    Odsetek długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych (WS2).

    Udział osób do 34 roku życia wśród zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców (WS3).

    Udział bezrobotnych z wyksztalceniem gimnazjalnym i poniżej wśród zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców (WS4).

    Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w populacji mieszkańców (WS5).

    Udział osób pobierających zasiłki stałe w liczbie korzystających z pomocy społecznej (WS6).

    Liczba popełnionych przestępstw w przeliczeniu na 100 mieszkańców (WS7).

    Udział osób podlegających procedurze „Niebieskiej Karty” w 100 mieszkańców (WS8).

    Liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 100 mieszkańców (WS9).

    Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 r. (WS10).

    Liczba osób korzystających z biblioteki (WS11).

 

Wyróżnieniem oznaczono te jednostki urbanistyczne, w których wartość wskaźnika odbiegała na niekorzyść od wartości średniej dla całej gminy.

 

Tabela nr 2 Wartości wskaźników charakteryzujących sytuację społeczną poszczególnych jednostek urbanistycznych Gminy Ojrzeń

Lp.	Nazwa jednostki urbanistycznej	WS1	WS2	WS3	WS4	WS5	WS6	WS7	WS8	WS9	WS10	WS11
1	Baraniec	3,1%	0,00	100,0	0%	0,0%	0,0%	0,00	0,00	0,00	69,38	6,25
2	Brodzięcin	5,1%	0,40	40,00	60%	1,0%	0,0%	0,00	0,00	0,00	66,63	7,07
3	Bronisławie	8,5%	0,67	75,00	17%	0,7%	0,0%	0,00	0,00	0,00	66,63	8,45
4	Dąbrowa	5,7%	0,40	40,00	20%	4,5%	0,0%	0,00	1,14	0,00	74,73	13,64
5	Gostomin	5,9%	0,50	40,00	20%	8,8%	6,7%	0,00	2,35	0,00	69,38	2,94
6	Grabówiec	4,4%